Zabytki

W Gminie Konopiska nowoczesność doskonale łączy się z tradycją, czego wyrazem są zabytki, wyróżniające się na tle nowoczesnej infrastruktury.

Najstarszym z nich jest zbudowana po 1782 roku, zlokalizowana w centrum Konopisk, kapliczka św. Jana Chrzciciela z dwoma pięknymi barokowymi figurami aniołów z I poł. XVII wieku, które obecnie są w trakcie konserwacji. Takich zabytkowych obiektów małej architektury, głównie kapliczek i pomników nagrobnych, odnajdziemy więcej. Jeśli chodzi o kapliczki to zlokalizowano je na terenie Rększowic, Hutek czy Korzonka.
Ważnym obiektem jest także cmentarz parafialny, który wraz z ogrodzeniem, bramką i kaplicą cmentarną pod wezwaniem św. Krzyża, jest jedynym obiektem wpisanym do Rejestru Zabytków. Sam cmentarz pochodzi z XIX wieku i znajdują się na nim unikatowe nagrobki z piaskowca oraz grobowiec w formie budynku krytego dachówką , w którym pochowany jest ks. Jakub Konderski, zmarły w 1893 roku. Na uwagę zasługują także piękne kamienne obeliski na grobach Aleksandra Waiznera, Katarzyny Kiser i małżonków Wieczorek.

Warte zobaczenia są również budynki pochodzące z ubiegłych stuleci -drewniane, dawne ambulatorium w Wygodzie, pochodząca z połowy XIX wieku dawna siedziba przychodni lekarskiej w Konopiskach, a także - składający się z leśniczówki
i budynków gospodarczych - zespół dworski w Aleksandrii.

Wśród zabytków nie sposób pominąć jednej z najbardziej okazałych budowli na terenie Gminy - kościoła św. Walentego w Konopiskach.
Pierwszy kościół modrzewiowy powstał w XVII i był później rozbudowywany. Jednak upływ czasu sprawił, że po niemal trzystu latach, w 1901 roku podjęto uchwałę o konieczności budowy nowego kościoła. Plan i kosztorys wykonał Franciszek Nowicki, pomocnik gubernialnego budowniczego w Piotrkowie Trybunalskim. Gdybyśmy chcieli w skrócie poznać historię tej budowy - która tocząc się na przestrzeni kilku lat napotykała wiele przeszkód i trudności - wyglądałaby ona następująco: fundamenty poświęcono 23 czerwca 1903 roku, natomiast prace budowlane trwały do 1910 roku. W 1912 w kościele ustawiono ołtarz boczny NMP zaprojektowany i wykonany przez artystę rzeźbiarza A. Małka z Częstochowy - umieszczono w nim obraz serca Pana Jezusa jako zasuwę. W kolejnym roku ustawiono drugi boczny ołtarz tego samego autora - przedstawiał on św. Barbarę. Jako zasuwa pojawił się obraz Józefa z Dzieciątkiem. Nowy kościół konsekrowano 4 czerwca 1914r. - otrzymał nazwę św. Walentego i św. Wawrzyńca, a w ołtarz głównym wyposażono w relikwie św. Wincentego Krescencjusza.

Ten krótki opis powstania nowej świątyni w Konopiskach, pokazuje iż Kościół ten, choć zbudowany stosunkowo niedawno, ma historię sięgającą XVII wieku, stąd właśnie odnajdziemy w jego wnętrzach wiele niezwykłych dzieł sztuki, pamiątek z tamtego okresu, które wdzięcznie i harmonijnie przeplatają się z jego nowszą architekturą.

Obecny neogotycki kościół to świątynia trójnawowa, bazylikowa, z kaplicą wschodnią i wieżą. Prezbiterium jest orientowane na północ. Wewnątrz, pod sklepieniami krzyżowo-żebrowymi, odnajdziemy przepięknie neogotyckie ołtarze - główny i dwa boczne oraz ambonę. Znajduje się tam również, ulokowana niegdyś w dawnym kościele i niedawno odrestaurowana, rokokowa drewniana chrzcielnica z XVIII w. z niezwykłej urody pokrywą -rzeźbą przedstawiającą baranka na księdze.

Wato wspomnieć, że w Muzeum Archidiecezjalnym w Częstochowie znajdują się obrazy należące do parafii, a pochodzące z XVII wieku. Wśród nich są te przedstawiające nierozpoznanego świętego, a także pochodzące z dawnego ołtarza głównego podobizny św. Wawrzyńca i Walentego, obraz św. Marii Magdaleny oraz - malowany na desce i używany pierwotnie jako zasuwa - obraz św. Pawła Pustelnika. Z Kościoła św. Walentego do Muzeum trafiły także podobizny Matki Boskiej Bolesnej z przełomu XVII i XVIII stulecia, obraz Chrystus i jawnogrzesznica z drugiej połowy XVIII wieku, pochodzący również z tego okresu rokokowy obraz św. Floriana, a także wizja św. Antoniego Padewskiego z pocz. XIX wieku, św. Barbara i św. Izydor oraz barokowa Święta Trójca.

Kościół św. Walentego ewoluowała architektonicznie na przestrzeni lat, a wymagania remontowe niosły za sobą dalsze zmiany w ogólnym wyglądzie kościoła. W 1927 roku zamontowano przed głównym ołtarzem dębową balustradę w neogotyckim stylu, natomiast w 1928, ku wielkiej radości wiernych, rozbrzmiały 25 głosowe organy skonstruowane w Czechosłowacji przez firmę Riegera. Ufundowano również duży ołtarz, który ustawiono w 1930 roku. Wystrój neogotyckiego ołtarza uzupełniły figury : św Władysława, św. Kazimierza Królewicza, św. Stanisława Kostki wykonane przez pana Suchodolskiego z Sochaczewa. Natomiast pan Styczeń z Krakowa wykonał grupę figur - Święty Walenty uzdrawiający eliptyka, a częstochowski malarz B. Rutkowski namalował obraz św. Wawrzyńca. Następną pracą było położenie w 1946 roku lamperii stiukowej wykonanej przez Pana Antoniego Bartyzela z Węglowic. W 1951 roku zakupiono w firmie Szefera 24 figury do żłobka i stacje Drogi Krzyżowej w stylu romańskim.

W kolejnym roku zaś, artysta malarz z Częstochowy wzbogacił zbiory parafialne o kolejny obraz przedstawiający św. Andrzeja Bobolę, zamówiony przez ks. Władysława Kiełbasińskiego jako wotum dziękczynne za ocalenie życia podczas wojny. W 1969 roku zlecono malowanie wnętrza kościoła, którym zajął się artysta malarz prof. Stanisław Szmuc z krakowskiej ASP. W tym czasie w oknach naw bocznych umieszczono witraże przedstawiające stacje Drogi Krzyżowej, a w prezbiterium Zesłanie Ducha Świętego, projektu Stanisława Szmuca. Wraz z nowymi malowidłami ściennymi wzbogaciły one wnętrza Kościoła i sprawiły, że stał się jeszcze ciekawszym elementem na mapie regionalnych zabytków.

Parafie
Najstarszą parafią jest ta w Konopiskach powstała w XVII wieku, pierwotnie jako filia parafii św Zygmunta w Częstochowie. Staraniem prowincjała Zakonu Paulinów
o. Walentego Kowalskiego, zbudowano w 1615 r. pierwszy kościół modrzewiowy. Został konsekrowany pod wezwaniem świętych męczenników Walentego i Wawrzyńca w 1623 roku, oficjalna erekcja parafii nastąpiła w 1763 roku. Na początku XX wieku , na miejscu rozebranego drewnianego kościoła, powstał obecny neogotycki kościół murowany.

W XX wieku rozwój Gminy i wciąż przybywająca liczba mieszkańców, stworzyły potrzebę wydzielenia z terenu parafii Konopiska nowych jednostek parafialnych. W 1910 roku utworzono parafię w Blachowni, która dziś nie obejmuje już swym obszarem terenu Gminy Konopiska, a następnie w 1978 roku powstała parafia w Aleksandrii ,a w 1979 roku parafia w Rększowicach.

Parafia Aleksandria
Powstanie parafii i wybudowanie kościoła nie obyło się Aleksandrii bez problemów i szykan ze strony ówczesnych władz. Bezpieka uciekała się do różnych sposobów, aby zablokować powstanie kościoła, ale to nie powstrzymało wiernych i księży. Początkowo msze odbywały się w domach, a później w zaadaptowanej na potrzeby księży
i wiernych stodole. Wreszcie 11 października 1982 roku oficjalnie ustanowiono parafię w Aleksandrii. Pierwszym duszpasterzem był ks. Andrzej Walaszczyk, a kolejnym wikariuszem terenowym został ks. W. Dylakiewicz, dzięki któremu przygotowano w Aleksandrii cmentarz grzebalny. W 1989 roku jego następca ks. Henryk Pacud otrzymał pozwolenia na budowę kościoła i plebanii. Pierwszą Mszę Świętą odprawiono w nowym kościele 7 czerwca 1992 roku, a 13 czerwca tegoż roku dokonano poświęcenia parafii. Kolejne lata obfitowały w prace wykończeniowe i wzbogacały kościół w kolejne elementy wystroju i infrastruktury. W 2000 roku arcybiskup Stanisław Nowak dokonał uroczystego poświęcenia kościoła pw św. Maksymiliana Marii Kolbego.

Parafia w Rększowicach
Powstanie parafii w Rększowicach, to również historia represji kościoła przez władze komunistyczne oraz odwagi księży i wiernych. Nieodłącznie wiąże się z nią krzyż, który dziś jest wyeksponowany na ołtarzu kościoła, a pochodzi z roku 1966, kiedy to funkcjonariusze SB nie dopuścili do ustawienia go przy drodze - został wtedy przepiłowany w dwóch miejscach. Władze próbowały doprowadzić do jego całkowitego zniszczenia, represjonowali wiernych , którzy modlili się przy nim w kościele parafialnym w Konopiskach, jednak krzyż udało się ocalić - został ukryty w wieży kościoła pw św. Walentego.

Niezwykła jest również historia samego budynku kościoła, który dla zmylenia władz oficjalnie zarejestrowany został jako bukaciarnia (hodowla cieląt). Pierwszą mszę w bukaciarni odprawiono w grudniu 1979 roku, następnie wierni czuwali przez 28 dni broniąc miejsca kultu przed władzami - byli za to represjonowani, podobnie jak urzędnicy, którzy wydali stosowne pozwolenia na budowę. Parafię erygował biskup Stefan Bareła 8 maja 1982 roku. Pierwszym proboszczem został mianowany ks. Stefan Jachimczak. Przez kolejne lata parafia była modernizowana i wzbogacana w figury, obrazy i nowe elementy architektoniczne. Do dziś, ze względu na swoją niezwykła historię i piękną architekturę, jest miejscem chętnie odwiedzanym przez pielgrzymów i turystów z kraju i zagranicy. Jej historię bardzo trafnie ujął arcybiskup Stanisław Nowak, metropolita częstochowski wpisując się do księgi pamiątkowej:

Rększowice są wybraną parafią. Tu wierni stoczyli walkę o krzyż. Tu budowano świątynię w trudzie, mozole i z wyznaniem wiary za cenę nawet szykan i niebezpieczeństwa więzienia. Tu chwała Boża objawiła się w całym blasku.

Aleja Lipowa

Droga za kościołem - aleja lipowa, o której legenda głosi, że drzewa posadził w 1683 r. Jan III Sobieski, jadący z odsieczą do Wiednia. Na aleję składa się 10 prawie dwustuletnich lip drobnolistnych (łac. Tilia cordata Mill.), które są chronione jako zbiorowy pomnik przyrody. Mają wysokość około 25 metrów i obwody pni od 210 do 390 cm. Te, jak i wiele pobliskich sędziwych drzew są pozostałością po dworskim parku. Ulica ta jest również zwana Tartakiem Królewskim.

Wagonik - Pomnik - Kopalnie Rud Żelaza

Na Skwerku przed Urzędem Gminy w Konopiskach widzimy tablicę upamiętniającą dawne kopalnie rudy żelaza działające w otoczeniu tej miejscowości. Wymienione jest na niej aż 10 kopalni z najstarszą o nazwie „Konopiska”. Pracowała ona w latach 1894-1934 metodą odkrywkową oraz wieloszybikową - drążono w ziemi otwory (szybiki) do 30 m głębokości, z których wywożono rudę w kubłach przy pomocy specjalnych kołowrotów. Kopalina ta znajdowała się na północ od Konopiska i przez teren ten prowadzi teraz szlak rowerowy oznaczony żółtymi słupkami. Przy końcu tego szklaku pracowały też kopalnie: „Nowiny” I i II (w latach 1918-1931) oraz „Janówka” - w połowie lat 30. Pozostałe kopanie to m.in.: „Kąty”, która pracowała w latach 1920-1937, „Emil”, „Halina”, „Iza”, „Janówka” oraz „Marianna”. Długo też pracowała kopalnia „Walenty” (1922-1945), której nazwa wywodzi się od patrona parafii w Konopiskach czyli Św. Walentego. Sam skwer to także piękne ławeczki i stolik z piaskowca żelazistego, a obok niego postawiono pomnik - wagonik (koleba kopalniana), który służył do przewozu rudy żelaza.

Kapliczka przy ulicy Opolskiej

W centrum Konopisk, znajduje się murowana kapliczka    św. Jana Chrzciciela. Najstarszy zabytek w gminie został zbudowany w 1782 roku. Wewnątrz znajdują się dwie piękne barokowe figury aniołów z I poł. XVII wieku.

Schrony (bunkry z II wojny światowej)

Jesienią 1944 roku Niemcy przystąpili do budowy linii umocnień mających na celu zatrzymanie rosyjskiej ofensywy i obronę swoich pozycji. Linia okopów ciągnęła się od Hutek, przez Rększowice, Jamki i Aleksandrię, w kierunku wsi Trzepizury. Docelowo miała to być sieć okopów i rowów łącznikowych, zasieków z drutu kolczastego oraz małych betonowych bunkrów pełniących rolę stanowisk strzelniczych. Równolegle przebiegała linia głębokich okopów przeciwczołgowych. Łączna szerokość takiej linii wynosiła około 40 metrów. Jednak Niemcy nie zdążyli wyposażyć jej w niezbędne elementy i zrealizować wszystkich planów strategicznych. Ponieważ linia frontu zbliżała się bardzo szybko, przesuwając się w innym kierunku niż Niemcy zakładali w planach obronnych, niektóre bunkry zaczęli oni usuwać i przewozić w inne miejsca. Ta linia obrony nigdy nie została przez nich wykorzystana. Do dziś, w lesie na zachód od Konopisk ,zachowało się tylko kilka takich małych betonowych bunkrów, natomiast ślady okopów są jeszcze do dziś dobrze widoczne. Jadąc ulicą Leśną od Konopisk napotkamy na skraju lasu 3 bunkry niemieckiej linii obrony z 1944 r. Położone są na skraju lasu, wzdłuż biegnących tam dawnych okopów. Bunkry to żelbetowe elementy wkopane w ziemię tzw. Ringstand 58c - schron strzelecki do ognia okrężnego, zwany potocznie "Tobrukiem".

Natomiast w lesie na pograniczu Aleksandrii i Herb Niemcy posiadali duże ziemne magazyny amunicji, były w nich przechowywane, m. in. miny oraz pociski artyleryjskie różnego kalibru. Szybkie zbliżanie się frontu spowodowało decyzję natychmiastowej ewakuacji Niemców i opróżnienia magazynów, pozostały po nich pokaźne wykopy.

Budynek dawnej przychodni zdrowia "Wygodzianka"

Obiekt wpisany do ewidencji zabytków. To budynek dawnego kopalnianego ambulatorium zbudowanego na Pałyszu, później przeniesionego  do Wygody, gdzie pełniło funkcję Gminnego Ośrodka Zdrowia. W 1977 roku przy okazji reaktywacji działalności KGW w Wygodzie budynek odnowiono. W budynku tym organizuje się różne spotkania i uroczystości zarówno dla dzieci, jak i dla dorosłych. W 2000 roku KGW w Wygodzie przejęło zabytkowy drewniany budynek od Gminy Konopiska i obecnie mieści się w nim świetlica wiejska „Wygodzianka”.

Kapliczka w Walaszczykach

Gdy kończy się las i zaczynają zbudowania, na płocie już przy pierwszym domu można zobaczyć niewielką i skromną, lecz zadbaną kapliczkę. Jej historia sięga początków XX wieku, a dokładniej 1905 roku i wojny rosyjsko-japońskiej. W lutym 1904 roku wybuch wojny na Dalekim Wschodzie odbił się też szerokim echem w zaborze rosyjskim. Rosja powołała na wojnę przeszło 250 tysięcy Polaków, w tym dwóch mieszkańców Walaszczków, jednego o imieniu Idzi. Przyjaciele przed wyprawą wojenną udali się na Jasną Górę pomodlić się za szczęśliwy powrót i ze świątyni przynieśli święty obrazek. Pan Idzi wraz z kompanem zbudowali niewielką kapliczkę w podzięce za szczęśliwe ocalenie i powrót do domu. Został w niej umieszczony obrazek otrzymany przed wyprawą od paulinów. W miejscu dawnej kapliczki sprzed 100 lat stoi obecnie współcześnie odnowiona. Obrazek Matki Bożej również pochodzi z Jasnej Góry, a zamocował go  praprawnuk Pana Idziego.